شقاق مقعد (Anal fissure), وضعیتی بسیار دردناک است که حاصل زخم سطحی یا پارگی در ناحیه پوشش سلولی مقعد است. شقاق به صورت یک خط طولی است که در نیمه تحتانی کانال مقعد در ناحیه زیر خط دندانه‌ای (dentate line) ایجاد می‌شود و چون این ناحیه گیرنده‌های حسی بسیار زیادی دارد، یک وضعیت فوق‌العاده دردناک ایجاد می‌کند.
علل زمینه ساز
ترومای ناشی از عبور مدفوع سفت و یا اسهال طولانی
زایمان
سابقه جراحی مقعد
سوء مصرف ملین‌ها
دسته بندی
شقاق به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود. شقاقی که زیر دوازده هفته طول کشیده باشد، شقاق حاد در نظر گرفته می‌شود. این نوع شقاق می‌تواند به اسپاسم اسفنکتر داخلی مقعد منجر شود که این مساله به نوبه خود باعث گسترش پارگی و درد شدید و کاهش خونرسانی به آنودرم می‌شود. این چرخه درد، اسپاسم و کاهش خونرسانی (ایسکمی) سبب عدم بهبودی زخم شده و بنابرابن شقاق مزمن ایجاد می‌شود.
موقعیت شقاق ها
بیش از ۹۰ درصد شقاق‌ها در قسمت خلفی میانی مقعد ایجاد می‌شوند. سایر موارد در قدامی میانی مقعد دیده می‌شوند. حدود یک درصد موارد نیز دو طرفه می‌باشند. علت شایع تر بودن شقاق در قسمت خلفی را خونرسانی ضعیف تر این بخش در مقایسه با بخش قدامی می‌دانند. اگر شقاق مزمن در مناطقی بجز خط وسط مشاهده شود می‌تواند دال بر بیماریهایی مانند سیفیلیس, ایدز, کرون و لوسمی باشد.
علائم
درد شدید و خونریزی از مقعد در هنگام دفع مدفوع. خون معمولاً به صورت رگه‌ای بر روی مدفوع دیده می‌شود. گاه به قدری درد شدید است که فرد اجازه معاینه را نمی‌دهد. در این موارد و نیز در مواردی که شک به آبسه پری آنال وجود دارد، بهتر است فرد در زیر بیهوشی مورد معاینه قرار گیرد. شقاق حاد به شکل یک خط طولی است، حال آن که شقاق مزمن یک زخم وسیع تر است که لبه‌های برجسته‌ای داشته و فیبرهای سفید عضله اسفنکتر داخلی مقعد در کف آن مشاهده می‌گردد. اغلب در سمت بیرونی این زخم، یک منگوله پوستی(Skin tag) و در سمت درونی آن یک پاپیلای مقعدی هیپرتروفیه(sentinel pile) یا زائده نگهبان دیده می‌شود.
درمان
جهت درمان باید سیکل درد، اسپاسم و ایسکمی شکسته شود. اولین قدم درمانی تجویز ملین‌هایی است که مدفوع را حجیم و شل می‌کنند و همراه با آن نشستن در لگن آبگرم را توصیه می‌کنیم. در این مرحله تجویز پماد آنتی هموروئید (حاوی مواد بیحس کننده، کورتون و مواد نرم‌کننده می‌باشد) و یا ژل لیدوکائین می‌تواند کمک کننده باشد. اغلب موارد شقاق حاد با چنین درمانی بهبود می‌یابند. در صورتیکه پاسخ درمانی کافی گرفته نشد، و یا شقاق از نوع مزمن بود، می‌توان از داروهای دیگری استفاده کرد.
نیتروگلیسیرین با همان مکانیسمی که عضلات صاف عروق کرونر را شل می‌کند می‌تواند عضله اسفنکتر داخلی را هم شل کرده و از اسپاسم خارج کند. پماد %۰٫۲ (دو دهم درصد) آن برای درمان شقاق استفاده می‌شود و معتقدند یک اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می‌کند علاوه بر آن خونرسانی آنودرم را نیز افزایش می‌دهد. از معایب آن ایجاد سر درد است و بهتر است در حالت خوابیده استفاده شود. در ایران گاهی به اشتباه به بیمار پماد%۲ (دو درصد) داده می‌شود که سردرد بسیار شدیدی ایجاد می‌کند. پماد ایزوسورباید و یا دیلتیازم موضعی و خوراکی نیز می‌توانند با مکانیسم مشابه به بهبود شقاق کمک کنند و سر درد هم ایجاد نمی‌کنند. درمان دارویی شقاق مزمن در حدود ۶۰٪ موارد موثر است.
تزریق موضعی سم بوتولینیوم (بوتاکس) نیز با فلج موقت عضلات اسفنکتر داخلی، یک نوع اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می‌کند که می‌تواند باعث بهبودی شقاق شود. اما در دراز مدت تا ۴۱٪ احتمال عود وجود دارد.
در مورد نقش لیزر در درمان فیشر آنال، تبلیغات، بیش از واقعیت است و در محافل و مقالات علمی جایگاه قابل توجهی برای آن قائل نیستند. در صورت عدم پاسخ به درمان داروئی، بهترین درمان، جراحی است، مشروط برآنکه توسط یک جراح کارآزموده انجام شود.
درمان جراحی در مواردیکه درمان دارویی فایده‌ای نداشته و یا خوب شده و مجدداً عود کرده توصیه می‌شود. بهترین درمان جراحی اسفنکترو تومی لترال است. قبلاً از دیلاتاسیون تدریجی آنوس زیر بیهوشی استفاده می‌شد که تا ۴۰٪ با عود همراه بود. در اسفنکتروتومی لترال حدود ۳۰٪ فیبرهای عضله اسفنکتر داخلی در سمت راست یا چپ آنوس قطع می‌شوند. بیش از ۹۵٪ بیمارانی که اسفنکتروتومی می‌شوند، با این درمان با این درمان بهبود می‌یابند و میزان عود آن کمتر از ۱۰٪ می‌باشد. با این عمل احتمال بی‌اختیاری نسبت به دفع گاز وجود دارد و میزان این عارضه بین ۵ تا ۱۵٪ گزارش شده است. اسفنکتروتومی لترال به دو روش باز وبسته انجام می‌شود. روش بسته بر اساس مقالات با عوارض کمتری همراه می‌باشد.
علل زمینه ساز
ترومای ناشی از عبور مدفوع سفت و یا اسهال طولانی
زایمان
سابقه جراحی مقعد
سوء مصرف ملین‌ها
دسته بندی
شقاق به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود. شقاقی که زیر دوازده هفته طول کشیده باشد، شقاق حاد در نظر گرفته می‌شود. این نوع شقاق می‌تواند به اسپاسم اسفنکتر داخلی مقعد منجر شود که این مساله به نوبه خود باعث گسترش پارگی و درد شدید و کاهش خونرسانی به آنودرم می‌شود. این چرخه درد، اسپاسم و کاهش خونرسانی (ایسکمی) سبب عدم بهبودی زخم شده و بنابرابن شقاق مزمن ایجاد می‌شود.
موقعیت شقاق ها
بیش از ۹۰ درصد شقاق‌ها در قسمت خلفی میانی مقعد ایجاد می‌شوند. سایر موارد در قدامی میانی مقعد دیده می‌شوند. حدود یک درصد موارد نیز دو طرفه می‌باشند. علت شایع تر بودن شقاق در قسمت خلفی را خونرسانی ضعیف تر این بخش در مقایسه با بخش قدامی می‌دانند. اگر شقاق مزمن در مناطقی بجز خط وسط مشاهده شود می‌تواند دال بر بیماریهایی مانند سیفیلیس, ایدز, کرون و لوسمی باشد.
علائم
درد شدید و خونریزی از مقعد در هنگام دفع مدفوع. خون معمولاً به صورت رگه‌ای بر روی مدفوع دیده می‌شود. گاه به قدری درد شدید است که فرد اجازه معاینه را نمی‌دهد. در این موارد و نیز در مواردی که شک به آبسه پری آنال وجود دارد، بهتر است فرد در زیر بیهوشی مورد معاینه قرار گیرد. شقاق حاد به شکل یک خط طولی است، حال آن که شقاق مزمن یک زخم وسیع تر است که لبه‌های برجسته‌ای داشته و فیبرهای سفید عضله اسفنکتر داخلی مقعد در کف آن مشاهده می‌گردد. اغلب در سمت بیرونی این زخم، یک منگوله پوستی(Skin tag) و در سمت درونی آن یک پاپیلای مقعدی هیپرتروفیه(sentinel pile) یا زائده نگهبان دیده می‌شود.
درمان
جهت درمان باید سیکل درد، اسپاسم و ایسکمی شکسته شود. اولین قدم درمانی تجویز ملین‌هایی است که مدفوع را حجیم و شل می‌کنند و همراه با آن نشستن در لگن آبگرم را توصیه می‌کنیم. در این مرحله تجویز پماد آنتی هموروئید (حاوی مواد بیحس کننده، کورتون و مواد نرم‌کننده می‌باشد) و یا ژل لیدوکائین می‌تواند کمک کننده باشد. اغلب موارد شقاق حاد با چنین درمانی بهبود می‌یابند. در صورتیکه پاسخ درمانی کافی گرفته نشد، و یا شقاق از نوع مزمن بود، می‌توان از داروهای دیگری استفاده کرد.
نیتروگلیسیرین با همان مکانیسمی که عضلات صاف عروق کرونر را شل می‌کند می‌تواند عضله اسفنکتر داخلی را هم شل کرده و از اسپاسم خارج کند. پماد %۰٫۲ (دو دهم درصد) آن برای درمان شقاق استفاده می‌شود و معتقدند یک اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می‌کند علاوه بر آن خونرسانی آنودرم را نیز افزایش می‌دهد. از معایب آن ایجاد سر درد است و بهتر است در حالت خوابیده استفاده شود. در ایران گاهی به اشتباه به بیمار پماد%۲ (دو درصد) داده می‌شود که سردرد بسیار شدیدی ایجاد می‌کند. پماد ایزوسورباید و یا دیلتیازم موضعی و خوراکی نیز می‌توانند با مکانیسم مشابه به بهبود شقاق کمک کنند و سر درد هم ایجاد نمی‌کنند. درمان دارویی شقاق مزمن در حدود ۶۰٪ موارد موثر است.
تزریق موضعی سم بوتولینیوم (بوتاکس) نیز با فلج موقت عضلات اسفنکتر داخلی، یک نوع اسفنکتروتومی شیمیایی موقت ایجاد می‌کند که می‌تواند باعث بهبودی شقاق شود. اما در دراز مدت تا ۴۱٪ احتمال عود وجود دارد.
در مورد نقش لیزر در درمان فیشر آنال، تبلیغات، بیش از واقعیت است و در محافل و مقالات علمی جایگاه قابل توجهی برای آن قائل نیستند. در صورت عدم پاسخ به درمان داروئی، بهترین درمان، جراحی است، مشروط برآنکه توسط یک جراح کارآزموده انجام شود.
درمان جراحی در مواردیکه درمان دارویی فایده‌ای نداشته و یا خوب شده و مجدداً عود کرده توصیه می‌شود. بهترین درمان جراحی اسفنکترو تومی لترال است. قبلاً از دیلاتاسیون تدریجی آنوس زیر بیهوشی استفاده می‌شد که تا ۴۰٪ با عود همراه بود. در اسفنکتروتومی لترال حدود ۳۰٪ فیبرهای عضله اسفنکتر داخلی در سمت راست یا چپ آنوس قطع می‌شوند. بیش از ۹۵٪ بیمارانی که اسفنکتروتومی می‌شوند، با این درمان با این درمان بهبود می‌یابند و میزان عود آن کمتر از ۱۰٪ می‌باشد. با این عمل احتمال بی‌اختیاری نسبت به دفع گاز وجود دارد و میزان این عارضه بین ۵ تا ۱۵٪ گزارش شده است. اسفنکتروتومی لترال به دو روش باز وبسته انجام می‌شود. روش بسته بر اساس مقالات با عوارض کمتری همراه می‌باشد.